Cây dành dành là loại cây rất quen thuộc ở Việt Nam. Nó thường được nhiều người trồng làm cây cảnh bonsai. Tuy nhiên, loại cây này còn cung cấp một số dược liệu để chữa bệnh. Bài viết này sẽ giúp bạn biết dành dành có tác dụng gì và điều trị bệnh lý như thế nào.
1. Đặc điểm của cây dành dành
Dành dành hay còn được gọi là cây chi tử, thủy hoàng chi hoặc là mác làng cương. Tên khoa học của dành dành là Gardenia jasminoides Ellis, thuộc họ thiên thảo.
Đây là một cây loại nhỏ, kích thước chiều cao dao động khoảng 1 – 2m. Phần thân dành dành thẳng và phân thành nhiều nhánh. Lá dành dành tươi tốt quanh năm, có màu xanh thẫm, thường mọc đối nhau hoặc vòng 3 lá.
Hoa của cây dành dành thường học ở phần đầu cành, có màu trắng khi mới nở. Sau đó hoa sẽ chuyển sang màu vàng nhạt khi sắp tàn và có mùi thơm nhẹ.
Quả của dành dành thuôn hình bầu dục có 6 – 9 góc với từ 2 – 5 ngăn. Khi chín quả dành dành có màu vàng cam, bên trong có rất nhiều hạt, vị thơm và hơi đắng. Quả, rễ và lá của dành dành thường được sử dụng làm thuốc cho nên được thu hái quanh năm. Quả cây dành dành thường được người ta hái trong khoảng từ tháng 8 đến tháng 10 hằng năm.
– Lá cây dành dành sau khi hái về, rửa sạch và dùng tươi trực tiếp.
– Rễ cây thì thái lát và phơi khô sau đó mới sử dụng.
– Quả dành dành chín được ngắt bỏ cuống rồi đem phơi hoặc sấy khô rồi làm dược liệu, tên gọi là chi tử.
2. Thành phần hóa học của cây dành dành
Theo nghiên cứu khoa học, dành dành có những thành phần hóa học như sau:
Quả dành dành chứa glucozit màu vàng, gọi là gardensz và một số chất khác, chẳng hạn như gardenosid, shanzhisid, gardosid, geniposidic acid gardenin, n-crocetin,…
Trong lá cây dành dành chứa hợp chất có tác dụng diệt nấm. Còn hoa dành dành thì chứa acid gardenic và acid gardenic B. Ngoài ra, cây còn chứa cả tannin, tinh dầu, chất pectin.
3. Tác dụng của dành dành
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại, dành dành có những tác dụng như sau:
– Giải nhiệt: Nước sắc của quả dành dành được dùng để ức chế trung khu sinh nhiệt.
– Tác dụng lợi mật: dịch chiết từ quả dành dành có thể làm tăng co bóp túi mật, làm tăng tiết mật.
– Tác dụng cầm máu: quả dành dành được rang cháy sẽ có tác dụng cầm máu hiệu quả.
– Tác dụng kháng khuẩn: nước sắc quả dành dành có thể ức chế trực khuẩn lỵ, trực khuẩn mủ xanh, tụ cầu vàng.
– Tác dụng hạ huyết áp: sau khi thí nghiệm trên động vật, cho thấy nước sắc quả dành dành có thể hạ huyết áp hiệu quả. Ngoài ra, quả dành dành còn có tác dụng ức chế các tế bào ung thư.
– Trong Y Học Cổ Truyền, quả dành dành còn có tác dụng thanh nhiệt, tá hỏa, lợi tiểu và cầm máu. Nó được dùng để trị các bệnh như tâm phiền rạo rực, hoàng đản, thổ huyết, chảy máu cam, mất ngủ,…
Sử dụng bằng cách mỗi ngày sử dụng 6 – 9g chi tử để sắc nước uống hoặc dùng để kết hợp với một số vị thuốc khác. Dùng lá tươi giã nát để đắp một lượng vừa đủ bên bên ngoài da.
4. Một số bệnh có thể chữa khỏi nhờ cây dành dành
Trong Y Học Cổ Truyền, dành dành có tác dụng hiệu quả cho những bệnh lý sau:
– Chữa viêm gan virus cấp: dùng 6 -16g cùng với nhân trần cao 18 – 24g, đại hoàng 4 – 8g và sắc nước uống.
– Chữa các bệnh viêm nhiễm: đau mắt đỏ, chảy nước mắt, mồm khô.
– Chữa viêm màng tiếp hợp cấp lưu hành: Sử dụng 12g quả dành dành kết hợp với cúc hoa 12g, cam thảo 4g để sắc nước uống.
– Chữa viêm bể thận, viêm đường tiết niệu: Sử dụng 12g quả dành dành kết hợp với 12g cam thảo tiêu và sắc nước uống.
– Chữa bệnh nhiễm trùng, sốt, bứt rứt: dùng 12g quả dành dành kết hợp với liên kiểu 20g, đương quy 24g, xích thược, phòng phong, khương hoạt, cam thảo, sinh địa, hoàng kỳ, hoàng bá và sắc nước uống.
– Chữa chấn thương, bong gân: quả dành dành sống đem tán bột, trộn cùng bột mì và lòng trắng trứng gà, sau đó đắp lên vết thương.
– Chữa chảy máu cam: Quả dành dành sống đốt thành than sau đó tán thành bột mịn và thổi bột vào mũi.
– Chữa đau, nhức và mắt sưng đỏ: lá dành dành đem rửa sạch, vò nát, lấy dịch đông sau đó bôi vào băng gạc rồi đắp lên mí mắt. Khi có cảm giác nóng lên ở mắt thì lật ngược lại.
– Chữa đại tiện ra máu: dùng 30 – 50g quả dành dành tươi và sắc nước uống.
Lưu ý: Các bài thuốc cây dành dành không nên áp dụng cho người tỳ vị hư, tiêu chảy. Nếu người bình thường muốn áp dụng bài thuốc trên để chữa bệnh thì cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc.
5. Lời kết
Cây dành dành quả thực có nhiều công dụng chữa bệnh hiệu quả trong Đông Y. Hãy trồng loại cây này trong nhà để vừa làm cảnh vừa có thể sử dụng làm thuốc để chữa trị bệnh cho mình và gia đình khi cần.
